ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Δικαιώματα, ελευθερίες και υποχρεώσεις

Ποια είναι τα δικαιώματά μας και πώς προστατεύονται;

Τα ανθρώπινα δικαιώματα, αφενός, αφορούν στην ανάπτυξη των ανθρωπίνων όντων, δηλαδή, πώς μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους σε σχέση με τους συμπολίτες τους. Από την άλλη, τα ανθρώπινα δικαιώματα καθορίζουν τις υποχρεώσεις του κράτους προς τους πολίτες. Στα σημαντικά έγγραφα για τα ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνονται η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Παραδοσιακά, τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν χωριστεί σε κατηγορίες – ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά. Αυτές οι κατηγορίες συνδέονται με τα στάδια ανάπτυξης στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα να θεωρούνται “πρώτης γενιάς”, τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα ως “δεύτερη γενιάς” και τα πολιτισμικά ή δικαιώματα ανάπτυξης ως “τρίτης γενιάς”. Με επιφύλαξη για την αξία κατηγοριοποίησης των δικαιωμάτων, η EDC/HRE επιδιώκει την κατανόηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δίνει την ίδια έμφαση σε όλες τις κατηγορίες: ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά. Έτσι, η EDC/HRE προσπαθεί να εξισορροπήσει την τάση του παρελθόντος να θεωρούνται κάποια δικαιώματα σημαντικότερα από κάποια άλλα. Αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα ανέκαθεν συνδέονταν με το κράτος και τις σχέσεις του με τους πολίτες, η EDC/HRE δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα δικαιώματα των ομάδων και των λαών. Προσπάθειες για να συμπεριληφθούν αυτές οι ιδέες στην EDC/HRE είναι σημαντικές για την ανάπτυξη της ίδιας της έννοιας αλλά και για την ανάπτυξη των τοπικών, εθνικών και περιφερειακών κοινοτήτων.¹⁹

Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν τρία στοιχεία: τον κάτοχο των δικαιωμάτων, το περιεχόμενο των δικαιωμάτων (ό, τι ο κάτοχος δικαιούται να απαιτήσει) και τον φορέα (το πρόσωπο ή το ίδρυμα που πρέπει να ανταποκριθεί στην απαίτηση). Τα καθήκοντα αξιολογούνται συνήθως σε τρία επίπεδα:

• Το σεβασμό, δηλαδή αποχή από άμεση ή έμμεση στέρηση των δικαιωμάτων των ατόμων, περιλαμβανομένων των θεσμικών συστημάτων που στερούν από τα άτομα τα ανθρώπινα δικαιώματά τους ή δίνουν κίνητρο σε άλλους να τους τα στερήσουν.
• Την προστασία με επιβολή του σεβασμού, εμποδίζοντας αυτούς που προσπαθούν να στερήσουν από κάποιον τα δικαιώματά του – είτε είναι κυβερνητικά στελέχη, διεθνείς θεσμοί, ιδιωτικές εταιρείες, κοινοτικοί ηγέτες ή μέλη μιας οικογένειας.
• Την υλοποίηση σε αυτούς που τα στερούνται – συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται υπό την ευθύνη κάποιου, αυτούς που τα έχουν στερηθεί λόγω έλλειψης σεβασμού ή προστασίας, και αυτούς που είναι θύματα φυσικών καταστροφών. Αυτή η βοήθεια περιλαμβάνει νομοθετικές, δημοσιονομικές, δικαστικές και άλλες πράξεις ώστε να παρέχεται το καλύτερο δυνατό περιβάλλον πολιτικής για την προστασία των δικαιωμάτων.²⁰

Οι ελευθερίες που προστατεύονται ως αστικά δικαιώματα περιλαμβάνουν την ελευθερία σκέψης, γνώμης και έκφρασης, της θρησκευτικής ελευθερίας και άσκησης της θρησκείας, της μετακίνησης μέσα σε ένα κράτος και το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Άλλα πολιτικά δικαιώματα προστατεύουν την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή και το δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης από τον νόμο.²¹

Οι υποχρεώσεις είναι μια λογική συνέπεια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προκειμένου να προστατεύεται, κάθε δικαίωμα έχει τις αντίστοιχες υποχρεώσεις για τους πολίτες και το κράτος. Ο καθένας έχει την υποχρέωση να μην παραβιάζει την αξιοπρέπεια του άλλου. Οι κυβερνήσεις, με την υπογραφή των διεθνών συμφωνιών και την δέσμευση από τα συντάγματά τους, έχουν όχι μόνο ηθική αλλά και νομική υποχρέωση.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Δικαιώματα, ελευθερίες και υποχρεώσεις

Ποια είναι τα δικαιώματά μας και πώς προστατεύονται;

19. Από το “A glossary of terms for education for democratic citizenship”, Karen O’Shea, Council of Europe, DGIV/EDU/CIT (2003) 29.
20. Βασισμένο στο “Duties sans Frontières. Human rights and global social justice”, International Council of Human Rights Policy.
21. Ομοίως.