Γενικές πληροφορίες για εκπαιδευτικούς: Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Τι είναι το στερεότυπο;

Οι άνθρωποι ορίζονται συχνά με βάση την ένταξή τους σε ομάδες, ανάλογα με τον πολιτισμό τους, τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, την προέλευσή τους ή εξωτερικά χαρακτηριστικά όπως το χρώμα του δέρματος, το ύψος τους, το χτένισμα ή τον τρόπο ντυσίματος.

Συχνά αυτός ο καθορισμός των ομάδων συνοδεύεται από συγκεκριμένες ιδιότητες που αποδίδονται στα άτομο, με αποτέλεσμα συγκεκριμένες εικόνες να συνδέονται με ορισμένες ομάδες. Αν αυτές οι εικόνες γίνονται υπερβολικές σε βαθμό που να μην ανταποκρίνονται πλέον στην πραγματικότητα, τις ονομάζουμε στερεότυπα.

Στερεότυπα μπορούμε να βρούμε και σε βιβλία (ακόμα και σχολικά εγχειρίδια), κόμικς, διαφημίσεις ή ταινίες. Σίγουρα όλοι έχουμε συναντήσει τέτοια στερεότυπα. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την εικόνα γυναικών από την Αφρική φορώντας φούστες από φύλλα φοίνικα, με παχιά χείλη και μικρά οστά κολλημένα στις μύτες τους.

Από το στερεότυπο στην προκατάληψη

Αν ένα άτομο ή μια ομάδα κρίνεται μόνο με βάση τα σχετικά στερεότυπα, τότε μιλάμε για προκατάληψη. Διαμορφώνεται μια άποψη για ένα άτομο ή μια ομάδα χωρίς να το γνωρίζουμε πραγματικά. Τέτοιες απόψεις ή ιδέες συχνά δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα, ενώ μπορεί επίσης να είναι δυσμενείς ή εχθρικές.

“Θετικά” στερεότυπα

Όμως, υπάρχουν επίσης και τα θετικά στερεότυπα. Για παράδειγμα, αν κάποιος υποστηρίζει ότι οι μαύροι είναι γρήγοροι δρομείς, μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι ένα θετικό στερεότυπο. “Τότε, τι κακό υπάρχει σ’ αυτό;” θα σκεφτείτε. Σε αυτή την περίπτωση γίνεται λανθασμένη γενίκευση. Απλά σκεφτείτε: Είναι πράγματι αλήθεια ότι όλοι οι μαύροι άνθρωποι είναι γρήγοροι δρομείς;

Για ποιο πράγμα είναι καλά τα στερεότυπα;

Οι προκαταλήψεις φαίνεται να κάνουν τον κόσμο απλούστερο. Αν οι άνθρωποι συναντούν άλλους ανθρώπους που μοιάζουν παράξενοι, δημιουργείται μια αίσθηση ανησυχίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι προκαταλήψεις επιτρέπουν στους ανθρώπους να αποκρύψουν την ανησυχία τους – μπορώ να υποκριθώ ότι γνωρίζω τα πάντα για τον/ους άλλο/ους και ότι δεν χρειάζεται να κάνω ερωτήσεις. Αλλά το αποτέλεσμα είναι, εξαρχής, ότι είναι αδύνατη η ουσιαστική επαφή και η πραγματική κατανόηση.

Ποιο είναι το αποτέλεσμα των προκαταλήψεων;

Οι προκαταλήψεις είναι επιθετικές. Αρχικά, χρησιμοποιούνται για άδικη αντιμετώπιση. Οι προκαταλήψεις στερούν από τους ανθρώπους την ευκαιρία να δείξουν ποιοι είναι και τι μπορούν να πετύχουν. Για παράδειγμα, ένας εργοδότης μπορεί να μην δώσει σε έναν τούρκο υποψήφιο μια δουλειά γιατί έχει ακούσει ότι “αυτοί“ πάνε πάντα στην δουλειά αργοπορημένοι. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να προσκολληθούν σε προκαταλήψεις και λαϊκιστικές ιδέες αν και δεν γνωρίζουν κάποιον που τις επιβεβαιώνει.

Τι μπορούμε να κάνουμε κατά των προκαταλήψεων;

Οι προκαταλήψεις είναι πολύ ανθεκτικές. Αλλά η ελπίδα δε χάνεται: κανείς δεν γεννιέται με προκαταλήψεις. Μαθαίνονται και απομαθαίνονται. Πριν κρίνετε κάποιον, ζητείστε του να εξηγήσει γιατί έκανε αυτό για το οποίο κρίνεται. Να θυμάστε ότι σίγουρα δεν θα θέλατε να κριθείτε χωρίς να σας ακούσουν.