ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Σύγκρουση

Τι κάνουμε όταν διαφωνούμε;

Η έννοια της ειρήνης έχει μια σημαντική πολιτισμική διάσταση. Παραδοσιακά, στους πολιτισμούς της Άπω Ανατολής, η ειρήνη συνδέεται περισσότερο με τον εσωτερικό κόσμο (ειρήνη στο μυαλό ή στην καρδιά μας), ενώ στον δυτικό κόσμο, η ειρήνη δεν έχει σχέση με το άτομο (έλλειψη πολέμου ή βίαιης σύγκρουσης). Στην Ινδία, για παράδειγμα, η λέξη για την ειρήνη είναι “shanti”, που συνεπάγεται την τέλεια τάξη του νου ή την ειρήνη του μυαλού. Ο Γκάντι βάσισε τη φιλοσοφία και τη στρατηγική του σε μια έννοια που καλείται “Ahimsa”, και γενικά σημαίνει “αποχή από ό, τι είναι επιβλαβές”. Είχε πει, “στην κυριολεξία, Ahimsa σημαίνει μη-βία. Αλλά για μένα έχει πολύ υψηλότερο, απείρως υψηλότερο νόημα. Σημαίνει ότι δεν μπορείς να προσβάλεις κανέναν˙ δεν μπορείς να κάνεις άσχημες σκέψεις ακόμα και γι’ αυτούς που θεωρείς εχθρούς σου. Κάποιος που ακολουθεί αυτό το δόγμα, δεν έχει εχθρούς”. Στην παράδοση των Μάγια, η ειρήνη αναφέρεται στην έννοια του ευ ζειν και συνδέεται με την ιδέα μιας τέλειας ισορροπίας μεταξύ των διαφόρων πτυχών της ζωής μας.¹⁶

Ως “θετική ειρήνη” περιγράφεται μια κατάσταση στην οποία η συλλογική θέληση κατευθύνεται προς την προώθηση της ειρήνης και την άρση των εμποδίων για ειρήνη. Περιλαμβάνει μια δέσμευση για κοινωνική δικαιοσύνη, θεωρώντας ότι η ειρήνη είναι απουσία φόβου, βίας και πολέμου. Περιλαμβάνει την δέσμευση για τη μη βίαιη επίλυση των συγκρούσεων και επιδιώκει να ενθαρρύνει τα άτομα και τις ομάδες έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα με εποικοδομητικό τρόπο. Για τους εκπαιδευτές της EDC, σημαίνει επίσης την προώθηση των δημοκρατικών διαδικασιών στην τάξη, την αντιμετώπιση ζητημάτων άσκησης εξουσίας ή κατάχρησης εξουσίας, καθώς και την διαρκή επιδίωξη ανάπτυξης δεξιοτήτων ακρόασης και εποικοδομητικού διαλόγου, καθώς και μια δέσμευση για την επίλυση συγκρούσεων.¹⁷

Είναι φυσιολογική η βία; Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι τα ανθρώπινα όντα είναι εκ φύσεως βίαια, και κατά συνέπεια δεν μπορούμε να αποφύγουμε τους πολέμους, τις συγκρούσεις και γενικά τη βία στη ζωή μας και στις κοινωνίες μας. Άλλοι ειδικοί σε αυτό τον τομέα ισχυρίζονται ότι είναι αναπόφευκτο να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να ενεργούμε βίαια. Η Διακήρυξη της Σεβίλλης για τη Βία, που εκπονήθηκε το 1986 από μια ομάδα λογίων και επιστημόνων από πολλές χώρες, το παραθέτει τα εξής:

“1. Είναι επιστημονικά αναληθές να ισχυριζόμαστε ότι έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας την τάση να κάνουμε πόλεμο (…) Οι εχθροπραξίες είναι ανθρώπινο φαινόμενο που δεν υπάρχει σε άλλα ζώα (…).

2. Υπάρχουν πολιτισμοί που δεν έχουν εμπλακεί σε πόλεμο εδώ και αιώνες και υπάρχουν άλλοι οι οποίοι έχουν, κατά καιρούς, εμπλακεί σε πόλεμο συχνά (…).
3. Είναι επιστημονικά αναληθές να ισχυριζόμαστε ότι ο πόλεμος ή άλλες μορφές βίαιης συμπεριφοράς είναι γενετικά προγραμματισμένα στην ανθρώπινη φύση (…).
4. Είναι επιστημονικά αναληθές να ισχυριζόμαστε ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν ‘βίαιο εγκέφαλο’ (…) το πώς ενεργούμε καθορίζεται από τον τρόπο που έχουμε ανατραφεί και κοινωνικοποιηθεί (…).”

Οι περισσότεροι από εμάς ενεργούμε επιθετικά και βίαια ανάλογα με το περιβάλλον μας. Μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να ενεργούμε επιθετικά και σε μερικές περιπτώσεις βίαια. Όπου κι αν ζούμε, βιώνουμε μια κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση που μας αναγκάζει να διαβάζουμε για την βία, να βλέπουμε βία και να ακούμε για τη βία σχεδόν συνέχεια. Τα τηλεοπτικά προγράμματα, οι διαφημίσεις, οι εφημερίδες, τα βιντεοπαιχνίδια και η βιομηχανία του κινηματογράφου και της μουσικής συμβάλλουν πολύ σε αυτή την κατάσταση. Πριν φτάσει στην εφηβεία, ένα παιδί έχει δει εκατοντάδες σκηνές βίας και δολοφονίας παρακολουθώντας τηλεόραση. Οι σύγχρονες κοινωνίες μας, συνειδητά ή όχι, δεν απολογούνται για τη βία. Η βία αντιμετωπίζεται ως θετική αξία. Στους περισσότερους πολιτισμούς, η άρνηση της βίας και η αποφυγή της σωματικής βίας ή της αντιπαράθεσης εκλαμβάνεται ως αδυναμία, ιδιαίτερα για τους άντρες, που από νεαρή ηλικία δέχονται μεγάλη πίεση από τους συνομηλίκους.¹⁸

Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στο φυλλάδιο δασκάλου στο τέλος αυτής της ενότητας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Σύγκρουση
Τι κάνουμε όταν διαφωνούμε;

16. Κείμενο από το “COMPASS, a manual for human rights education with young people”, Council of Europe. Strasbourg 2002, σελ. 376ff.
17. Από το “A glossary of terms for education for democratic citizenship”, Karen O’Shea, Council of Europe, DGIV/EDU/CIT (2003) 29.
18. Κείμενο από το “COMPASS, a manual for human rights education with young people”, Council of Europe. Strasbourg 2002, σελ.380.