Πληροφοριακό υλικό για εκπαιδευτικούς

Τρεις διαστάσεις της ανάπτυξης γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας

1. Η πρώτη διάσταση: κριτική των μέσων επικοινωνίας

Η κριτική των μέσων επικοινωνίας μπορεί να συνοψιστεί στο αρχαίο ελληνικό ρήμα κρίνειν, το οποίο αρχικά σήμαινε “να διακρίνω” και αναφερόταν στη μόνιμη απόκτηση και αναστοχαστικότητα της γνώσης και της εμπειρίας.

Η κριτική των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ανάλυση των μέσων επικοινωνίας. Αυτή η αναλυτική υποδιάσταση αναφέρεται στην ικανότητα αντίληψης και κατανόησης των εξελίξεων στην κοινωνία, όπως ο συγκεντρωτισμός των επιχειρήσεων που ασχολούνται με μέσα επικοινωνίας, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη λειτουργία τους σε μια δημοκρατική κοινωνία. Σε αυτό το παράδειγμα, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιος είναι ιδιοκτήτης κάθε εφημερίδας και πόσα είδη μέσων επικοινωνίας ανήκουν στην ίδια εταιρεία. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα μέσα επικοινωνίας λειτουργούν σαν εμπορικές επιχειρήσεις που πρέπει να αποφέρουν κέρδος. Και είτε μας αρέσει είτε όχι, όσο πιο αλληλοεξαρτώμενη και παγκοσμιοποιημένη γίνεται η ζωή μας, τόσο περισσότερο χρειαζόμαστε τα μέσα επικοινωνίας. Η ανάλυση των μέσων επικοινωνίας μάς αναγκάζει να τα κρίνουμε -να κάνουμε διακρίσεις- έτσι ώστε να μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε κατάλληλα.

Στο πλαίσιο του αναστοχασμού μπορούμε να συνδέσουμε και να εφαρμόσουμε τις δυνατότητες και τις γνώσεις μας σε θέματα που αφορούν στον εαυτό μας και την δράση μας. Ειδικά όταν ασχολούμαστε με τα μέσα επικοινωνίας, έχουμε την τάση να μιλάμε για “τους άλλους” και να ξεχνάμε την προσωπική μας συμμετοχή.

Η ικανότητα ανάλυσης και αναστοχασμού περιλαμβάνει μια ακόμα υποδιάσταση, το ηθικό ενδιαφέρον για τους άλλους, στο πλαίσιο της κοινωνικής ευθύνης.

2. Η δεύτερη διάσταση: γνώσεις για τα μέσα επικοινωνίας

Γίνεται αναφορά στην “καθαρή” γνώση για τα μέσα επικοινωνίας. Εδώ υπάρχουν δυο υποδιαστάσεις.

Η υποδιάσταση της πληροφορίας περιλαμβάνει βασικές γνώσεις για την δουλειά των δημοσιογράφων, τα είδη προγραμμάτων που μεταδίδονται από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, τις προτιμήσεις των θεατών και πώς ο υπολογιστής μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για να εξυπηρετήσει τον χρήστη.

Οι δεξιότητες δίνουν την δυνατότητα άνετης χρήσης νέου εξοπλισμού. Εδώ περιλαμβάνεται η διαδικασία “μάθηση στην πράξη” – χειρισμός υπολογιστή, πρόσβαση στο διαδίκτυο, χρήση βιντεοκάμερας, κ.λπ.

3. Η τρίτη διάσταση: χρήση των μέσων επικοινωνίας

Η χρήση των μέσων επικοινωνίας έχει και αυτή δυο επιμέρους διαστάσεις

1. Ικανότητα χρήσης προϊόντων μέσων επικοινωνίας, δηλαδή, λήψη και κατανάλωση των προϊόντων που παράγουν τα μέσα επικοινωνίας. Η παρακολούθηση τηλεόρασης αποτελεί παράδειγμα. Είναι μια δραστηριότητα κατά την οποία επεξεργαζόμαστε αυτό που βλέπουμε, και το ενσωματώνουμε στις γνωστικές μας δομές και απεικονίσεις. Σήμερα, μπορεί να αναπτυχθεί η αντιληπτική ικανότητα όχι μόνο με τη μελέτη, αλλά και με την παρακολούθηση ταινιών.
2. Ενεργητική χρήση εξοπλισμού μέσων επικοινωνίας. Εδώ γίνεται αναφορά στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Παραδείγματα αποτελούν η τηλε-τράπεζα, οι τηλε-αγορές, το βίντεο και οι τηλεφωνικές διασκέψεις, η παραδοσιακή και ψηφιακή φωτογραφία και παραγωγή βίντεο. Η μεγάλη ποικιλία των μέσων, μας δίνει την δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο όχι μόνο λαμβάνοντας πληροφορίες, αλλά και παράγοντας τις.

Η ενότητα για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας εστιάζει κυρίως στην ενεργητική χρήση των μέσων, αλλά συνδυάζεται και με τις άλλες δυο διαστάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω.